Tính toán của Mỹ - Trung khi tung đòn thương mại vào nhau

Chỉ ba tuần trước, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình điện đàm với nhau, đồng ý sẽ gặp mặt trực tiếp tại APEC ở Hàn Quốc cuối tháng 10. Động thái này thắp lên kỳ vọng quan hệ Mỹ - Trung, hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, sẽ được cải thiện đáng kể sau những căng thẳng về thuế quan. Nhưng đến ngày 10/10, mối quan hệ đó bắt đầu sa vào vòng xoáy căng thẳng mới, khi Tổng thống Trump tuyên bố sẽ áp thuế 100% với tất cả hàng hóa nhập từ Trung Quốc từ ngày 1/11. Động thái diễn ra sau khi Trung Quốc ngày 9/10 ban hành các biện pháp kiểm soát sâu rộng đối với khoáng sản đất hiếm. Đây là vật liệu quan trọng được sử dụng trong ngành sản xuất chất bán dẫn, máy bay chiến đấu và nhiều công nghệ tiên tiến khác. Cuộc đổ lỗi cho nhau bắt đầu. Trong bài đăng trên mạng Truth Social, ông Trump báo buộc Bắc Kinh có "những động thái cực kỳ gây hấn". Ông cảnh báo mức thuế quan này có thể có hiệu lực sớm hơn nếu Trung Quốc có thêm hành động khác. Trung Quốc ngày 11/10 chỉ trích Mỹ tiêu chuẩn kép, khẳng định việc kiểm soát đất hiếm của Bắc Kinh là động thái bình thường. Họ nói chính Mỹ từ lâu cũng áp đặt các biện pháp kiểm soát như vậy và thực thi các hành vi phân biệt đối xử chống lại Trung Quốc dưới danh nghĩa an ninh quốc gia. Tổng thống Mỹ Donald Trump (trái) và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Ảnh: AFP "Ông Trump đang cảm thấy oan ức hay tức giận vì điều gì? Ông ấy nên hiểu những gì Mỹ đã làm với Trung Quốc", Hồ Tích Tiến, cựu tổng biên tập có ảnh hưởng của Global Times, viết trên Weibo. Ông Hồ Tích Tiến khẳng định các biện pháp kiểm soát đất hiếm của Trung Quốc chỉ đơn thuần là đáp trả những động thái của Washington nhằm vào Bắc Kinh, trong đó có mở rộng danh sách công ty bị hạn chế xuất khẩu. Bộ Thương mại Trung Quốc cho rằng hai bên nên giải quyết vấn đề thông qua đàm phán, nhưng tuyên bố sẽ thực hiện các biện pháp đáp trả nếu Mỹ "khăng khăng làm theo ý mình". "Lập trường của Trung Quốc về một cuộc chiến thuế quan là nhất quán: chúng tôi không muốn, nhưng cũng không sợ", bộ này tuyên bố. Theo giới quan sát, căng thẳng bùng phát từ ngày 29/9, khi Bộ Thương mại Mỹ ban hành "quy tắc liên kết" (affiliates rule), có hiệu lực ngay lập tức. Quy tắc này áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với hàng nghìn công ty nước ngoài do các thực thể nằm trong danh sách cấm sở hữu hoặc kiểm soát 50%. Nó không đề cập đến Bắc Kinh, nhưng một số công ty Trung Quốc nằm trong danh sách và bị ảnh hưởng trực tiếp. Bắc Kinh coi động thái này là vi phạm tinh thần mà hai bên đạt được ở Geneve hồi tháng 5, nơi Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent và Phó thủ tướng Trung Quốc Hà Lập Phong nhất trí thỏa thuận xuống thang căng thẳng thương mại. Đó là lý do Trung Quốc bổ sung thêm biện pháp kiểm soát về đất hiếm tuần trước, theo Josh Lipsky, người phụ trách mảng kinh tế quốc tế tại tổ chức nghiên cứu Hội đồng Đại Tây Dương. "Tại sao Trung Quốc lại có động thái quyết liệt như vậy? Có lẽ họ tin rằng ông Trump sẽ phải kiềm chế, hoặc có lẽ họ đang tính toán xa hơn", Lipsky nhận định. Trung Quốc có cơ sở khi đưa ra nhận định ông Trump sẽ phải kiềm chế trong phản ứng về thương mại của mình. Trong tuần đầu tiên của tháng 11, Tòa án Tối cao Mỹ sẽ xét xử vụ kiện đầu tiên liên quan tới việc sử dụng các biện pháp thuế quan của Tổng thống. Các công cụ áp thuế mà ông Trump thường xuyên sử dụng có thể trở nên vô hiệu nếu Tòa Tối cao ra phán quyết không như Nhà Trắng kỳ vọng. Ông Hồ Tích Tiến thì cho rằng Trung Quốc giờ đây đã trở nên tự tin hơn vào khả năng chịu đựng và ứng phó với chiến thuật gây sức ép dữ dội từ Mỹ. "Xã hội Trung Quốc thực sự không còn sợ Mỹ nữa. Mức thuế cao cùng các đòn bẩy khác của Mỹ đã mất tác dụng răn đe với Trung Quốc", ông nói. Phạm vi của các biện pháp kiểm soát đất hiếm mới mà Bắc Kinh đưa ra khiến nhiều nhà quan sát nhận xét là sự leo thang gay gắt. Chúng cấm vận chuyển bất kỳ vật liệu quan trọng nào đến các nhà sản xuất thiết bị ở châu Âu và Mỹ, đồng thời cấm chuyển giao thiết bị hoặc thông tin, vốn có thể giúp các nước thiết lập dây chuyền sản xuất riêng, ra khỏi Trung Quốc. Wang Yiwei, giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Nhân dân Trung Quốc, nhận xét Bắc Kinh chắc chắn biết ông Trump sẽ phản ứng mạnh và họ không đánh giá thấp ông ấy. "Nhưng có một số lĩnh vực mà Trung Quốc đang nắm thế thượng phong", ông nói. Điều đó có thể khiến các nhà hoạch định chiến lược Trung Quốc tin rằng ông Trump đang ở vị thế yếu. Các nhà đàm phán thương mại Mỹ đã sẵn sàng thỏa hiệp về thuế quan hồi đầu mùa hè và Tổng thống Trump bày tỏ háo hức muốn thăm Bắc Kinh. Việc Trung Quốc tẩy chay đậu nành Mỹ đã gây tổn hại nặng nề cho nông dân nước này. Đồng thời, chính trường Mỹ đang hỗn loạn, khi chính phủ bị đóng cửa hơn hai tuần. Bất chấp những cam kết thoát phụ thuộc vào đất hiếm Trung Quốc, viễn cảnh đó còn xa vời với Mỹ. "Việc Trung Quốc hạn chế xuất khẩu đất hiếm đã giáng đòn trực tiếp vào nền tảng công nghiệp và quốc phòng Mỹ. Nhà Trắng đã cố xây dựng năng lực sản xuất trong nước bằng cách đầu tư 400 triệu USD vào MP Materials, nhà sản xuất đất hiếm duy nhất của Mỹ, nhưng họ vẫn phải phụ thuộc nhiều vào chuỗi cung ứng của Trung Quốc", Priyankka Deo, nhà phân tích của NDTV , nhận xét. Giáo sư Wang Yiwei cho rằng Trung Quốc có thể hy vọng sử dụng lợi thế của mình để thúc đẩy Nhà Trắng hướng tới thỏa thuận lớn hơn về các vấn đề khác ngoài thương mại trong quan hệ Trung - Mỹ, như lập trường về Đài Loan hay các biện pháp kiểm soát chip bán dẫn. Một số nhà quan sát khác cho rằng động thái cứng rắn của Bắc Kinh cũng có thể là tín hiệu nhằm củng cố niềm tin trong nước, đồng thời gửi thông điệp cho thế giới rằng không nên đánh giá thấp Trung Quốc. "Điều này cho thấy Trung Quốc rất tự tin và mạnh mẽ", giáo sư Wang nói. Tàu container tại cảng Nam Kinh ở Giang Tô, Trung Quốc ngày 9/4. Ảnh: Reuters Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cảnh báo Trung Quốc có thể phạm một số sai lầm trong tính toán chiến lược của mình khi đối phó với người khó lường như ông Trump. Yun Sun, giám đốc chương trình Trung Quốc tại Washington, nói Bắc Kinh đã hình thành "thói quen mới" là đánh giá thấp sự sẵn lòng cùng khả năng đáp trả của Mỹ, điều có thể tiềm ẩn nhiều rủi ro. Chính quyền ông Trump đã nhượng bộ sau khi lần đầu áp thêm thuế lên tới 145% hồi tháng 4, chỉ giữ lại mức thuế bổ sung 30% với hàng Trung Quốc, trong khi Bắc Kinh duy trì thuế bổ sung 10% với hàng Mỹ. "Khi Mỹ thể hiện thiện chí, Trung Quốc lại xem đó là biểu hiện của sự yếu kém", bà Sun nói. Chuyên gia Josh Lipsky của tổ chức Hội đồng Đại Tây Dương cho biết việc ông Trump tuyên bố áp thuế 100% cho thấy đòn đáp trả mạnh mẽ của Mỹ với ba lý do. Đầu tiên là vấn đề chính trị. Ông Trump từ lâu xây dựng thương hiệu cá nhân là người cứng rắn về thương mại. Trong bối cảnh thị trường đang lo lắng, ông đã phát tín hiệu tới người ủng hộ rằng Mỹ sẽ không bị bắt nạt. Hai là về lý do chiến thuật. Ông chủ Nhà Trắng thường sử dụng thuế quan làm đòn bẩy, công bố các biện pháp sâu rộng để gây áp lực buộc đối thủ phải đàm phán. Đòn thuế mới có thể không nhằm mục tiêu có doanh thu thuế lớn hơn, mà là buộc Bắc Kinh trở lại bàn đàm phán theo các điều kiện có lợi cho Washington. Ngoài ra, Lipsky cho rằng nó còn liên quan tới yếu tố hình ảnh. Thông báo này được đưa ra cùng ngày khi ông Trump ca ngợi về bước đột phá hòa bình ở Trung Đông, giúp chấm dứt cuộc xung đột đẫm máu ở Gaza. Bằng cách kết hợp ngoại giao và sự cứng rắn về kinh tế, Tổng thống Mỹ đang thể hiện được sức mạnh trên nhiều mặt trận. Zhu Feng, giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Nam Kinh, thừa nhận ngay cả khi Trung Quốc hành động để bảo vệ lợi ích của mình, họ vẫn nên thận trọng trước sự khó đoán của ông Trump. "Nếu cuộc chiến thương mại leo thang hơn nữa, điều đó chắc chắn sẽ không tốt cho lợi ích của Trung Quốc", ông nói. Thanh Tâm (Theo Atlantic Council, NDTV, Guardian )