Nguồn gốc sức mạnh của quân hậu trong cờ vua

Quân hậu trong cờ vua. Ảnh: Chess Cờ vua có nguồn gốc từ Ấn Độ thế kỷ 6, với trò chaturanga. Trò chơi này có bốn loại quân, gồm voi, ngựa, xe và bộ binh, cùng hai quân vua. Khi lan sang Ba Tư, trò chơi đổi tên thành shatranj, nơi quân vazir (tể tướng) ra đời. Tể tướng là cánh tay phải của vua, chỉ di chuyển được một ô chéo mỗi lượt, thậm chí yếu hơn cả quân tốt. Khi cờ vua đến Tây Ban Nha, Italy và Pháp vào cuối thế kỷ 10, nó được gọi là scacchi hoặc échecs. Trong ngôn ngữ châu Âu, tể tướng được dịch thành nữ hoàng (reine hay queen), một phần do cấu trúc vương quốc ở phương Tây quen thuộc với hình ảnh vua và hoàng hậu. Tuy nhiên, dù được gọi là nữ hoàng, quân này vẫn giữ nguyên khả năng di chuyển yếu ớt, chỉ có thể đi một ô chéo. Sức mạnh thật sự của quân hậu chỉ được giải phóng khi châu Âu bước vào những thế kỷ cuối thời Trung Cổ . Đó là lúc văn học, âm nhạc và nghệ thuật tràn ngập biểu tượng tôn vinh tình yêu và người phụ nữ. Theo nhiều học giả, khoảng cuối thế kỷ 15, thời Phục Hưng, phong trào tôn vinh tình yêu lãng mạn có tên Cult of Love xuất hiện. Cách di chuyển của quân hậu được mở rộng toàn diện, cho phép đi thẳng hoặc chéo bất kỳ số ô. Từ đó, quân hậu trở thành biểu tượng của quyền lực, tốc độ và tầm nhìn, với sức mạnh chưa từng có trên bàn cờ. Sự thay đổi này không phải ngẫu nhiên. Đó là thời kỳ vị thế của phụ nữ trong xã hội châu Âu bắt đầu thay đổi. Ở các triều đình như Tây Ban Nha, Pháp hay Italy, những nữ hoàng như Isabella I của Castile hay Catherine de' Medici nắm giữ ảnh hưởng to lớn, thậm chí chi phối chính trường. Hình tượng nữ hoàng trong cờ vua được xem như phản chiếu của quyền lực thực tế mà phụ nữ đạt được thời bấy giờ. Nữ hoàng Isabella I của Castile, Tây Ban Nha là một trong những hình ảnh biểu tượng của quân hậu trong cờ vua. Ảnh: Wikipedia Ngay sau khi quân hậu xuất hiện trong hình hài mới, cờ vua bắt đầu gắn chặt với chủ đề tình yêu trong văn hóa phương Tây. Trong văn học Trung Cổ, người ta chơi cờ vừa để giải trí, vừa tán tỉnh, chinh phục phụ nữ. Nhiều tác phẩm nổi tiếng như Les Échecs Amoureux ( Ván cờ tình yêu ) đã mô tả cảnh nam và nữ đối đầu trên bàn cờ, ẩn dụ cho cuộc đấu trí giữa hai người đang yêu. Nước chiếu hết không chỉ là chiến thắng trong trò chơi, còn tượng trưng cho chiến thắng trong tình cảm. Trong các câu chuyện ấy, phụ nữ thường thông minh, sắc sảo, và biết chủ động trong tình yêu. Hình ảnh đó trùng khớp với sự nổi lên của quân hậu, vừa mềm mại vừa tàn khốc, có thể tung hoành khắp bàn chỉ sau vài nước đi. Sự nâng cấp sức mạnh của quân hậu đã thay đổi toàn bộ nhịp độ và bản chất của trò chơi. Nếu shatranj của người Ba Tư là trò chơi chậm rãi, chiến lược nặng về phòng thủ, cờ vua châu Âu thế kỷ XV trở nên nhanh, dữ dội và tràn đầy năng lượng tấn công. Những bản ghi đầu tiên về kiểu chơi mới này xuất hiện ở Tây Ban Nha và Italy, thường được gọi là cờ vua nữ hoàng điên cuồng (mad queen chess). Trong đó, quân hậu có thể xuyên suốt bàn cờ, khiến các ván đấu kết thúc nhanh hơn nhiều. Từ đó, vị trí trung tâm của quân hậu được củng cố, về chiến thuật lẫn biểu tượng. Cũng trong thời gian này, các nhà thơ, họa sĩ, và nhạc sĩ bắt đầu mô tả cờ vua như một ẩn dụ cho cuộc sống và quyền lực. Bàn cờ là xã hội, vua là người trị vì, còn hậu là linh hồn của chiến thắng. Không nhiều trò chơi trong lịch sử có thể nói rằng một thay đổi nhỏ trong luật lại mang ý nghĩa xã hội sâu sắc như vậy. Cờ vua vì thế trở thành trò chơi của giới quý tộc, nơi người ta thể hiện trí tuệ và cũng gửi gắm tư tưởng văn hóa. Hậu tượng trưng cho sức mạnh của trí tuệ, lòng can đảm và cả sự quyến rũ nữ tính. Qua hơn 500 năm, hậu vẫn là linh hồn của cờ vua hiện đại. Mọi chiến thuật, từ tấn công trung tâm đến phối hợp chiếu hết, đều xoay quanh việc phát huy hoặc kiềm chế sức mạnh của quân hậu. Từ một quân cờ yếu đuối thời shatranj, hậu đã trở thành biểu tượng của sự giải phóng và quyền lực. Cuộc chuyển đổi giống như hành trình của phụ nữ trong lịch sử nhân loại, từ lúc bị giới hạn, đến khi nắm giữ ảnh hưởng sâu rộng. Vì thế, cờ vua giống như tấm gương phản chiếu tư duy của xã hội, nơi từng nước đi mang theo quan niệm về quyền lực và bình đẳng. Xuân Bình tổng hợp